Topkapi

De heuvelige, beboste kaap die de samenvloeiing van de Bosporus en de Zee van Marmara markeert, is een natuurlijke strategische plek. Hier stonden ooit Byzantijnse kloosters en openbare gebouwen. Tegenwoordig wordt de plek gedomineerd door de schitterende gebouwen van Het Topkapi-paleiscomplex, waar 400 jaar lang de Osmaanse sultans en de vrouwen van de harem woonden. Het paleis is nu als museum toegankelijk voor publiek. U vindt er weelderige vertrekken en collecties glimmende juwelen en ook andere schatten. Oorspronkelijk omvatte het paleis met zijn tuinen en paviljoens bijna het gehele gebied. Een deel van het terrein is nu een openbaar park geworden. Ernaast staat het Archeologisch museum, waar een beroemde collectie vondsten uit Turkije en het nabije Oosten te zien is.

De eerste hof van het Topkapi

De eerste hof kom je binnen via de Bab-1 Hümayün, de Keizerlijke Poort. Tegenwoordig dient deze hof vooral als plek waar de toeristen zich verpozen of in de rij staan voor een kaartje. De toeristenbussen, die letterlijk op de millimeter de poort door kunnen rijden, mogen hier gelukkig niet meer parkeren. In de tijd van de sultans ging de entree van het paleis natuurlijk met meer poespas gepaard. Stel je veel wachters voor en de hoofden van terechtgestelde die in de nissen links en rechts van de poort opgehangen waren. In de eerste hof stonden het ziekenhuis, de Munt, een broodbakkerij, een houtopslagplaats en nog meer nuttigs. De meeste gebouwen zijn verdwenen of niet toegankelijk. Meteen als je binnenkomt, zie je links de Aya Eirene, een vroeg Byzantijnse kerk en net als de Aya Sofia gebouwd door Justinianus. De bijzondere plattegrond heeft byzantinologen altijd in opwinding gebracht, maar de kerk is tegenwoordig muziekzaal en alleen te bezichtigen met speciale toestemming. Links van de kerk staat het grote gebouw van de Rijksmunt (Darphane), dat de komende jaren geheel gerestaureerd gaat worden. De hof wordt ook wel 'van de janitsaren' genoemd, omdat dit keurkorps van de sultan hier verzamelde als het speciale diensten voor hem moest uitvoeren. Achterin vind je het kaartjesloket en daarnaast tegen de buitenmuur een kleine fontein waar de beul na een executie zijn zwaard en handen ging afspoelen.

De tweede hof

De Bab-üs Selam, de Poort van de Vrede, ook wel Orta Kapi (midden poort) genoemd, geeft toegang tot de tweede hof en nu dus tot het museum. De naam is in tegenspraak met het onverbiddelijke uiterlijk van de poort, maar hier begon dan ook het eigenlijke paleis. Alleen de sultan mocht te paard binnen, ieder ander moest ter voet verder. Je kwam hier trouwens alleen maar binnen als je zaken met de ministers had te doen of als je belangrijk genoeg was voor een audiëntie. Wel vredig is de sfeer van de uitgestrekte hof met zijn bomen, perken en charmante colonnades. Links onder de karakteristieke hoge toren, vind u de Divan en de toegang tot de harem; de rechterkant van de hof wordt ingenomen door de paleiskeukens. Divan is de naam voor de ministerraad van de sultan en voor de raadzaal waar deze viermaal per week bijeenkwam. De viziers zaten dan op lage banken - 'onze'divan inderdaad - bedekt met Turkse tapijten. De gebeurtenis ging, zoals eigenlijk alles, gepaard met een strak ceremonieel van honderden prachtig geklede functionarissen. Achter de centrale zitplaats van de grootvizier is een getralied raam, het 'oog van de sultan', waar de sultan ongezien de besprekingen kon volgen. De raadkamer staat in verbinding met het archief en met de werkkamer van de grootvizier. Daarachter ligt een overkoepelde ruimte waar de belastinggelden werden bewaard en waar nu de wapencollectie is. In de paleiskeukens, te herkennen aan de rij schoorstenen, werden de maaltijden voor het voltallige personeel bereid.

Harem

De harem zal altijd de afdeling blijven die het meest tot ieders verbeelding spreekt. Een deel van de vertrekken, gangen en binnenhoven, waar de moeder van de sultan, zijn favoriete vrouwen en concubines, zijn ongelukkige broers en de jonge prinsen en de zwarte eunuchen hun leven sleten, zijn met een rondleiding te bezoeken. Het complex dateert uit de tijd van Murat III (1574-1595) Waar je nu binnengaat, was vroeger de uitgang van de harem, de ingang lag in de derde hof. Via het hof van de zwarte eunuchen en de verblijven, compleet met baden, van de slavinnen en concubines, kom je op het binnenhof van de Valide Sultan, de moeder van de sultan. Zij had hier in het midden van de harem haar vertrekken, waarin zij als een spin in haar web alles overzag. Via een paar antichambres kom je in de vertrekken van de sultan zelf. Allereerst zijn persoonlijke hamam, geheel van mermer en veilig af te sluiten met ijzeren hekken, want voor aanslagen op zijn leven werd altijd gevreesd. Vervolgens kom je in de barokke Keizerlijke Hal, overkoepeld en voorzien van muziekgalerij, waar de haremvrouwen de sultan konden entertainen. De Salon van Murat III uit 1578 is versierd met superbe Izniktegels, een marmeren fontein en een grote schouw. De bibliotheek van Ahmet I heeft kunstzinnige ingelegde boekenplanken en de eetkamer van Ahmet III is bekend om zijn schilderingen van vazen met bloemen en schalen vol met fruit. De zogenoemde woonafdeling van de kroonprins is een dubbelpaviljoen met de mooiste tegels van de hele harem. De vertrekken van de favoriete vrouwen lagen om een grote binnenplaats. Via de 'Gouden Gang', zo genoemd omdat de sultan, als hij zijn vrouwen bezocht, begon met gouden munten te strooien, verlaat je de harem door een poort in de derde hof. Waar zich precies de beruchte 'kooi' bevond, de afdeling waar de broers van de regerende sultans opgesloten werden, weet niemand precies.

Derde hof

Dit is het strikte privé en woongedeelte van het serail, dat in Osmaanse tijd het Huis van Gelukzaligheid heette. Je komt er binnen via de zwierige rococostijl uitgedoste Bab-üs Saadet, de Poort der Gelukzaligheid. Onder de luifel geeft een gat in het plaveisel aan waar de sultan zat, als hij de poort auiëntie hield na elke zitting van de Divan. Na de poort loopt u meteen tegen de Troonzaal aan, een kiosk waarin de sultan buitenlandse ambassadeurs ontving. Bij zijn troonbestijging en op bijzondere feestdagen zat de sultan op een speciale troon van goud en smaragd. Een aantal gebouwen van de derde hof behoorde tot de verschillende afdelingen van de vermaarde Paleisschool. Aan u rechterhand vindt u eerst een verzameling kaftans van de sultans en vervolgens een keuze uit hun collectie kostbaarheden opgesteld in de voormalige schatkamer. De bibliotheek van Ahmet III uit 1719 is het elegante witmarmeren gebouwtje in het midden van de hof. Het gebouw dat de derde hof van afsluit, herbergt een andere schat: de collectie miniaturen uit de 13de tot de 18de eeuw. De kaart van Piri Reis, die is afgebeeld op het bank biljet van 10 miljoen lira, is een van de bijzondere stukken. Pira Reis was bevelhebber van de Osmaanse marine en schreef in 1513 het boek der zeeën, waarin een wereldkaart is opgenomen waarop onder ander Antarctica staat aangegeven, dat volgens de traditionele opvatting pas door Amundsen in 1911 werd ontdekt. Voor de aartsfantast was deze voldoende aanleiding te suggereren dat de kaart gebaseerd moet zijn op een foto die van 5000 mijl hoogte van de aarde was gemaakt door buitenaardse wezens.

Vierde hof

De vierde hof bestaat uit een in terrassen aangelegde tuin en verschillende paviljoens. Het uitzicht over de Zee van Marmara en de Gouden Hoorn mag niemand missen. Als je uit het Reliekenpaviljoen komt, betreed je een overschaduwd terras met een fonteinaanleg. Recht vooruit ligt het Revanpaviljoen van 1636, dat de inname van de stad Jerevan in de Kaukasus door Murat IV memoreert. Dezelfde sultan bouwde een paar jaar later het Bagdadpaviljoen om zijn verovering van die stad te vieren. Het heeft prachtig blauwe witte tegels.

Topkapi paleis

Toen Sultan Mehmet in 1453 Istanbul veroverde, gaf hij de opdracht een nieuw paleis te bouwen. Hij liet dit doen in de wijk Beyasit op de plaats waar de huidige universiteit staat. Maar nog voordat hij begon met de bouw veranderde hij van gedachte en liet hij het paleis bouwen op de huidige plaats. Het Topkapi paleis was het paleis van alle Otmaanse sultans tot de regering van Abdulmecid I (1839-1860).Dit was een periode van ongeveer 400 jaar. In de ze periode werd er aan het paleis veel verbouwd. Dit kwam ook door dat er diverse aardbevingen en branden waren geweest. Hierdoor zijn er veel stijlen terug te vinden in het paleis Het laatste gebouw werd aan het paleis toegevoegd door Sultan Abdulmecid die het paleis later ruilde tegen het Dolmabatche paleis aan de Bosporus. Hierdoor liep het paleis in verval. Na de ontstaan van de republiek in 1923 werd het paleis gerenoveerd en omgetoverd tot museum. Het is de populairste bezienswaardigheid van Istanbul. Omdat het paleis erg groot is zijn er slechts een paar kamers te bezichtigen. Nog voordat je het paleis terrein binnen treedt door een poort kom je langs de fontein van Sultan Ahmet III Deze barokke fontein is gemaakt in de 18e eeuw. Aan een kant van de fontein is een tap en in elke hoek is een kom om het water op te vangen voor pasanten. Het volgende op de route is de Hagia Eirene. Dit is een van de oudste kerken in Istanbul en de kerk van de patriarch voordat de Hagia Sophia werd gebouwd. De kerk is vergroot in de 4E eeuw. Het is de enige byzantijnse kerk waarvan het atrium nog intact is. De oppervlakte van de kerk is een goed voorbeeld van de overgang van de basiliek naar een Grieks kruis. Dikke wanden ondersteunen de hoofdzaal en de kleine zaal. Omdat de kerk binnen de muren staat van het paleis is het nooit gebruikt als moskee. Vlak hierbij staat de harem. Om de harem binnen te komen moet je een extra kaartje kopen maar deze absoluut de moeite waard. Je kunt het beste eerst een kaartje kopen voor de harem alvorens je de rest van het paleis gaat bezoeken want er kunnen maar een maximaal aantal mensen tegelijk binnen zijn. De Harem heeft een complexe oppervlakte omdat de gebouwen stammen uit verschillende tijden. Hierdoor is het een ideale plaats om te zien hoe de Sultan door de jaren heen leefde. Met de bouw van de harem begonnen door Suleyman. Het beslaat nu 6720 m2 het bevat uit gebouwen van 3 tot 5 verdiepingen met in totaal 259 kamers. In de kelder van de harem was een gevangenis. Hier werd later nog een school aan toegevoegd voor de prinsessen. De poort naar de derde binnenplaats brengt ons naar de privé binnen plaats van het paleis. Alleen de sultan en enkele zeer geliefde staatsmannen hadden toestemming om via deze poort naar binnen te gaan. Op het plein werden ceremonies gehouden bijvoorbeeld die van het aantreden van een nieuwe sultan. Als we door lopen naar de 4e binnen plein, zien we een aantal mooie gebouwen die zijn gebouwd door verschillende Sultans. De Bagdad en de Revan paviljoens (gebouwd door Murat IV) zijn zowel qua interieur als architectuur erg mooi. De sofa paviljoen is gebouwd door Ahmet II in de tulpen tuin. Tussen de Bagdad en de Revan paviljoens is een marmeren terras met een vijver en een verhoging om te kunnen kijken naar de gouden hoorn en de Bosporus. Het appartement van de heilige Mantel is de plaats waar de heilige relikwieën uit Mekka worden bewaard.

De collecties van het paleis

Tijdens hun 470 jarige bewind bouwden de Osmaanse sultans een letterlijk schitterende collectie op. Deze werd na de oprichting van de Turkse Republiek in 1923 genationaliseerd en daarna grotendeels tentoongesteld in het Topkapi paleis. Naast de diplomatieke geschenken en stukken van ambachtslieden uit de ateliers van het paleis is er ook veel krijgsbuit van succesvolle veldtochten. Veel hiervan dateert uit de enorme expansie van het Osmaanse Rijk, tijdens het bewind van Selim de Wrede ( 1512 - 1520), die Syrië, Arabië en Egypte veroverde.

Keramiek, glas en zilverwerk

In de keukens vindt u de collectie keramiek, glas en zilverwerk van het paleis. De Turkse en Europese stukken worden duidelijk overschaduwd door de enorme verzameling Chinees (en Japans) porselein. Dit kwam naar Turkije via de zijderoute, de handelsroute over land tussen het Verre Oosten en Europa. De collectie Chinees porselein van het Topkapi is de op een na grootste ter wereld, na die van China. Het porselein omvat vier dynastieën: de Sung- (10de -13de eeuw), de Yuan- (13de -14de eeuw), de Ming- (14de - 17de eeuw) en de Ching - dynastie (17de - 20ste eeuw). Celadon, het vroegste Chinese porselein dat de sultans verzamelden, zie eruit als jade, een steen waarvan de Chinezen dachten dat het geluk bracht. De Osmanen prezen het omdat ze dachten dat het vergif in het eten neutraliseerde. Delicater is een reeks prachtige blauwwitte porseleinen voorwerpen. De Chinese esthetiek had een sterke invloed op de Osmaanse ambachtlui, vooral bij de ontwerpen van de keramiekindustrie in Iznik. Hoewel er geen Iznik werk in de Topkapi-collectie voorkomt, komen veel tegels aan de paleismuren hier vandaan. Ze toen duidelijk de invloed van de ontwerpen van het Chinese blauw - witte porselein, zoals gestileerde bloemen en wolken. Veel van het latere porselein, vooral het Japanse Imari-werk, werd gemaakt voor de export. De duidelijkste voorbeelden hiervan zijn de borden die versierd zijn met citaten uit de Koran. Een deel van de deuken, de voorraadkamer van de banketbakker, zie er nog net zo uit als vroeger. Er staan enorme ketels en ander keukengerei dat de koks van het paleis nodig hadden voor het bereiden van het eten voor de 12.000 bewoners en gasten.

Wapens en wapenrustingen

In deze kamer, vroeger bekent als de Binnenste Schatkamer, werden belastingen en tributen uit het hele rijk opgeslagen. Recht voor u als u binnenkomt, staan standaards met paardenstaarten. Deze werden meegedragen in optochten of buiten de tent getoond en gaven de status van hun eigenaar aan. Een vizier had er bijvoorbeeld drie, de grootvizier vijf en de sultan negen. Tot het wapentuig behoren prachtige versierde zwaarden en bogen die door de sultans zelf zijn gemaakt (vooral Beyazit II was een uitstekende vakman). Naast deze verfijnde voorwerpen zien de enorme ijzeren zwaarden van de Europese kruisvaarders er nogal grof uit. U ziet hier ook 15de eeuwse Osmaanse maliënkolders en kleurrijke schilden. De laatste hebben een metalen hart, omringd met beschilderd stro.

Kostuums

De kostuumcollectie wordt getoond in de Hal van de Expeditiepages, die de garderobe van de sultan beheerden. Het was een traditie dat de gewaden van een sultan opgevouwen werden en in afgesloten zakken bewaard als hij overleed. Hierdoor is een perfect bewaard gebleven kaftan van Mehmet de Veroveraar te zien. De hervormingen van sultan Mahmut II brachten onder meer nieuwe kledingvoorschriften met zich mee: de luxe zijden stoffen werden vervangen door grijze serge.

Schatkamer

Van alle collecties van het paleis is die van de schatkamer het boeiendste, met zijn schitterende edel- endhalfedelstenen. De enige verrassing is dat er zo weinig vrouwen sieraden zijn. De schatten van de sultans en vizieren vervielen na hun dood aan de staat en werden naar het paleis gebracht, in tegenstelling tot de bezittingen van de vrouwen aan het hof. In de eerste zaal ziet u een met diamanten ingelegde maliënkolder, ontworpen voor Mustafa III (1754-1774), voor ceremonieel gebruik. Tot de diplomatieke geschenken behoren een fraai met parels ingelegd beeldje van een prins onder een baldakijn, dat vanuit India naar sultan Abdul Aziz (1861-1876) werd gezonden. De mooiste voorwerpen vindt u in de tweede zaal. De Topkapi dolk (1741) spant de kroon. Dit schitterende voorwerp werd in opdracht van de sultan door zijn eigen edelsmeden gemaakt. De dolk was bedoeld als gift voor de sjah van Perzië, maar deze stierf voor hij hem in ontvangst kon nemen. Verder zijn er met edelsteen versierde aigrettes (pluimen) ter verfraaiing van de tulbanden. In de derde zaal ziet u de 86 karaats lepelmakersdiamant, die in de 17de eeuw zou zijn ontdekt in een afvalhoop in Instanbul en voor drie lepels van een koopman werd gekocht. De vergulde Bayramtroon schonk de gouverneur van Egypte in 1574 aan Murat III, die hem gebruikte voor staatsceremoniën. De troon in de vierde zaal, een geschenk van de sjah van Perzië, gaf aanleiding tot de gift van de al even prachtige Topkapi dolk. In een kabinet bij de troon ligt een ongewoon relikwie: een kistje waarin volgens zeggen de beenderen van de hand van Johannes de Doper opgeborgen liggen.

Miniaturen en manuscripten

Slechts een fractie van de meer dan 13.000 miniaturen en manuscripten van de totale Topkapi collectie kan per keer getoond worden. Hoogtepunten vormen een reeks van strijders en angstaanjagende wezens die bekendstaat als Demonen en monsters in het leven van de nomaden, geschilderd door Mohammed Siyah Qalem, waarschijnlijk in de 12de eeuw. Uit de oosterse traditie van miniatuurschilderijen, die ook veel voorkwam in Mogol-India en Perzië, ontwikkelde zich de uitbundige Osmaanse stijl. Verder ziet u prachtige kalligrafie, waaronder korans, manuscripten van poëzie en fermans, de decreten waarbij de sultan zijn rijk bestuurde.

Uurwerken

Het grootste deel van de collectie bestaat uit Europese klokken, gegeven of gekocht door de sultans, ondanks dat er vanaf de 17de eeuw ook klokkenmakers in Instanbul waren. De klokken variëren van eenvoudige door gewichten aangedreven 16de eeuwse exemplaren tot een fraai 18de eeuws Engels uurwerk, uitgevoerd in parelmoer, en een Duits orgel dat ieder uur een deuntje speelde. De enige Europese getuigen van het haremleven waren klokkenmakers die de instrumenten onderhielden.

Paviljoen van de Heilige Mantel

Enkele van de heiligste relieken van de Islam liggen in deze vijf overkoepelende vertrekken, een bedevaartsoord voor moslims. De meeste ervan kwamen in Instanbul terecht na de verovering door sultan Selim de Wrede van Egypte en Arabië, en zijn aanvaarding van het kalifaat (het leiderschap van de Islam) in 1517. De heiligste schat is de mantel die ooit door de profeet Mohammed werd gedragen. U kunt de ruimte waarin de mantel ligt, niet bezoeken; vanuit een antichambre kunt u er een blik op werpen. Dag en nacht reciteren geestelijken passages uit de Koran boven de gouden kist waarin de mantel wordt bewaard. Aan een standaard voor de kist hangen twee zwaarden van Mohammed. Achter glas, in een kabinet in de antichambre ziet u haren van de profeet, een tand, een brief die door hem is geschreven en een afdruk van zijn voet. In de andere vertrekken ziet u fraai versierde sloten en sleutels voor de Kaäba (Moslimheiligdom in Mekka) die door op opeenvolgende sultans naar Mekka werden gestuurd.